H ENNOIA THΣ TAKTIKHΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Άρθρο του Ιωάννη  Δημητρόπουλου 

Αντιστράτηγος ε.α – Μαθηματικός

Tακτική είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται ευρέως για να δηλώσει τον τρόπο ή τη μέθοδο που επιλέγει κάποιος  για να πετύχει ένα συγκεκριμένο σκοπό ή κάποια επιδίωξη. Ο όρος αυτός εφαρμόζεται σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, όμως, η συνήθης  εφαρμογή του είναι ταυτισμένη με  τη στρατιωτική τέχνη.

      Προκειμένου ο αναγνώστης του παρόντος να κατανοήσει ευκολότερα το νόημα, το περιεχόμενο και τη σημασία της λέξης αυτής , θα αναφερθούμε εισαγωγικά και δι ολίγων στην ετυμολογική της προέλευση. Η λέξη τακτική είναι το θηλυκό του επιθέτου τακτικός που σημαίνει ο τηρών την τάξη και την ακρίβεια, αυτός που λαμβάνει χώρα με ορισμένη τάξη ή σε ορισμένο τόπο ή χρόνο ή με ορισμένο τρόπο, ο ειδικός στην τακτική του πολέμου. Το επίθετο αυτό προέρχεται από το ρήμα τάσσω που σημαίνει βάζω τάξη/ τοποθετώ το κάθε τι στη θέση του.   

    Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι από το ρήμα τάσσω και τα σύνθετά του παράγεται ένας μεγάλος αριθμός λέξεων, όπως τακτικός, τακτός, άτακτος, τάγμα, σύνταγμα, διάταγμα, πρόσταγμα, τάξη, αταξία, κατάταξη, επίταξη, απόταξη, διάταξη, αναδιάταξη, παράταξη, σύνταξη, ανασύνταξη, διαταγή, διατάσσω, κλπ,  που χρησιμοποιείται καθημερινά στον προφορικό και γραπτό στρατιωτικό λόγο. 

       Η λέξη τακτική παρουσιάζεται άλλοτε ως ουσιαστικό , για την ακρίβεια ως ουσιαστικοποιημένο επίθετο,  που σημαίνει τέχνη , τρόπο, μέθοδο και άλλοτε ως επίθετο  που χαρακτηρίζει μια κατάσταση ή τις ιδιότητες του ουσιαστικού που προσδιορίζει με το οποίο συμφωνεί στο γένος, στην πτώση και στον αριθμό,π.χ,  Τακτική συγκρότηση (επίθετο). Τακτική του πολέμου (ουσιαστικό).  Αμυντική τακτική(ουσιαστικό). Τακτική συνέλευση (επίθετο), κοκ. 

      Στη συνέχεια και για λόγους οικονομίας θα ασχοληθούμε αποκλειστικά με το περιεχόμενο που έχει η έννοια αυτή στο πλαίσιο της πολεμικής τέχνης.  

      Στη θεωρία του πολέμου τακτική είναι η τέχνη που ασχολείται με τη χρησιμοποίηση των διαφόρων  όπλων του στρατού κατά τη μάχη. Η τακτική αποτελεί τον ένα κλάδο της πολεμικής τέχνης, ο άλλος είναι η στρατηγική. Σημειώνεται ότι η στρατηγική καθορίζει τον τελικό σκοπό και η τακτική τον τρόπο για την επίτευξή του.

      Με μια απλή διερευνητική ματιά στον ορισμό αυτό διαπιστώνουμε τα εξής:

       α. Η τακτική έχει να κάνει με τη χρήση ανομοιόμορφων ειδών (διάφορα όπλα-μονάδες) σε αντίθεση με τη στρατηγική που χρησιμοποιεί ομοιόμορφα είδη, αυτό σημαίνει ότι ή τακτική βρίσκει απόλυτη εφαρμογή μέχρι του επιπέδου της Μεραρχίας συμπεριλαμβανομένης. Δεν πρέπει  να γίνεται σύγχυση  μεταξύ των κλιμακίων που εφαρμόζουν την τακτική και εκείνων που σχεδιάζουν και  διεξάγουν μάχη.     

       β.  Κύριο έργο της τακτικής είναι η διεύθυνση των διαφόρων όπλων κατά τη μάχη προκειμένου να επιτευχθεί η νίκη. Αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι απαιτείται συνεργασία αφενός μεν μεταξύ των διοικήσεων της αυτής Μονάδας και αφετέρου μεταξύ  όλων των Μονάδων  ελιγμού καθώς και συντονισμός των ενεργειών τους με τις προσπάθειες των μονάδων υποστήριξης μάχης, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη απόδοση του προσωπικού και των μέσων.  Κατά συνέπεια η τακτική επιδιώκει τη νίκη στο πεδίο της μάχης με τη χρήση της στρατιωτικής δύναμης. Η δύναμη αυτή  έχει τρεις συνιστώσες: πρώτον, την ποσοτική, δηλαδή τoν αριθμό των ανδρών, των οπλικών συστημάτων, των εφοδίων και των πόρων , δεύτερον, την τεχνολογική αποτελεσματικότητα  και πολυπλοκότητα των όπλων και των εφοδίων και τρίτον, την οργανωτική συνοχή, την πειθαρχία, την εκπαίδευση, το ηθικό και την αποτελεσματική διοίκηση.

      γ. Επειδή η τακτική έχει να κάνει κυρίως με τη διεξαγωγή της μάχης, καθόσον αυτό είναι το αντικείμενό της, έπεται ότι τα στοιχεία που την χαρακτηρίζουν έχουν δυαδικό χαρακτήρα, επίθεση και άμυνα , προέλαση και επιβράδυνση, αναχαίτιση και αντεπίθεση, συγκέντρωση και διασπορά, υλικές και ηθικές δυνάμεις, κλπ. Ο διαδραμών χρόνος αποδεικνύει  ότι τα στοιχεία αυτά παραμένουν αναλλοίωτα εις τον αιώνα τον άπαντα , παρά τις μεταβολές στα οπλικά συστήματα και στις επικοινωνίες.

      δ. Οι αρχές του πολέμου   έχουν  εφαρμογή και στην τακτική, καθόσον αυτή αποτελεί κλάδο της πολεμικής τέχνης. Όμως, δεν πρέπει να πινακοποιούνται και να ερμηνεύονται στενά, διότι  βασικός οδηγός κατά τη μάχη είναι η ευελιξία. Οι αρχές και τα αξιώματα της τακτικής  υφίστανται μεγάλη εξέλιξη κυρίως εις τον τρόπον εφαρμογής τους εξαιτίας της επίδρασης της τεχνολογικής προόδου της πολεμικής βιομηχανίας στα οπλικά συστήματα (βεληνεκές, ταχυβολία και δραστικότητα πυρός, άρματα, αεροπλάνα, σκοπευτικά μηχανήματα, επικοινωνίες, αέρια,κλπ) 

     Η τακτική διακρίνεται σε στοιχειώδη και γενική. Στοιχειώδης τακτική  καλείται αυτή που εξετάζει  τον τρόπο του μάχεσθαι του κάθε όπλου ξεχωριστά , δια αυτό υπάρχει τακτική Πεζικού (ΠΖ), Τεθωρακισμένων (ΤΘ), Πυροβολικού (ΠΒ), Μηχανικού(ΜΧ), Διαβιβάσεων(ΔΒ)  και Αεροπορίας Στρατού (ΑΣ). Γενική τακτική είναι η τακτική που εξετάζει τον τρόπο του μάχεσθαι των έξι όπλων συνδυαστικά, δηλαδή η τακτική που εξετάζει τους εκτελούμενους ελιγμούς προ, κατά ή μετά τη μάχη, τη σπουδή του εδάφους και τους διάφορους συνδυασμούς κατά τη μάχη.

    Η τακτική που μελετά θεωρητικά τις αρχές και τα αξιώματα επί των οποίων βασίζεται ο κλάδος αυτός της πολεμικής τέχνης καλείται θεωρητική. Ενώ η εφαρμόζουσα στην πράξη τις αρχές και τα αξιώματά της και μάλιστα επί ορισμένης κάθε φορά τακτικής και εδαφικής καταστάσεως ονομάζεται εφαρμοσμένη τακτική.   Διαρκής σύμβουλος, οδηγός και δάσκαλος των αρχών και των αξιωμάτων της τακτικής είναι η στρατιωτική ιστορία. Ο Μπαλκ, γερμανός στρατηγός, στο βιβλίο του « Τακτική, έτος εκδ./1910) γράφει ότι «στην πολεμική τέχνη πρέπει να διδασκόμαστε από την πείρα των άλλων. Η ατομική πείρα πληρώνεται ακριβά και αποκτάται πάντοτε πολύ αργά».  Τα ιστορικά παραδείγματα επιβεβαιώνουν ότι κατά μίαν πολεμική ενέργεια, οσονδήποτε καλά προπαρασκευασμένη και οργανωμένη και εάν είναι, ακόμη και εάν εξελιχθεί κατά τον πλέον επιτυχή τρόπο, θα υπάρξουν σφάλματα τόσο κατά τη σύλληψη και την προπαρασκευή όσο και κατά την εκτέλεση. Τα σφάλματα και οι παρατηρήσεις επί των τεχνικών και λεπτομερειακών ζητημάτων πρέπει να αναζητούνται, να αναλύονται και να μελετώνται καθόσον συνιστούν την εκ της μάχης κτηθείσα πείρα, δια της οποίας, ομού με την εκπαίδευση, προάγεται και τελειοποιείται η μαχητική ικανότητα του στρατεύματος.

       Για τη σύλληψη, την προπαρασκευή και την εκτέλεση του ελιγμού απαιτείται η ύπαρξη αφενός μεν τακτικής σκέψης με την έννοια της νοητικής διεργασίας που αναλύει, ερμηνεύει, συγκρίνει και εκτιμά δεδομένα για να καταλήξει σε  αποφάσεις  υλοποιήσιμες και αφετέρου παρατήρησης με την έννοια της διαδικασίας που κάποιος κοιτάζοντας προσεκτικά  πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις, αντλεί πληροφορίες  για αυτά, τις οποίες επεξεργάζεται  και ερμηνεύει αντικειμενικά προκειμένου να εφαρμόσει τον ελιγμό του ή να επιφέρει τροποποιήσεις σε αυτόν. Η τακτική σκέψη , ως σύνολο τακτικών εμπειριών και γνώσεων, αποκτάται με τη μελέτη της τακτικής χρησιμοποιήσεως  των όπλων του στρατού και των οπλικών συστημάτων, των αρχών και των αξιωμάτων της τακτικής και  της στρατιωτικής ιστορίας και της γεωγραφίας, ενώ η παρατήρηση δια της πρακτικής εξασκήσεως. Συμπερασματικά και επιγραμματικά μπορούμε να πούμε ότι τακτική σημαίνει σκέψη και παρατήρηση ( ΤΑΚΤΙΚΗ = ΣΚΕΨΗ + ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ )

      Σημείο εκκίνησης όλων των τακτικών σχεδίων είναι η αποστολή, η εκτέλεσή της οποίας  συμβάλλει στην επίτευξη του στόχου της στρατηγικής. Για την κατάστρωση των σχεδίων αυτών, πλέον της αποστολής, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι παράγοντες  εχθρός , φίλιες δυνάμεις , καιρός ,  έδαφος και ο χώρος – χρόνος, οι οποίοι πρέπει να αναλύονται και να συνεξετάζονται  προκειμένου να καταλήγουμε σε ορθές αποφάσεις. Κατά τη φάση αυτή η κατανόηση του περιεχομένου , της έννοιας και της σημασίας των λέξεων «πραγματικότητα» (αντίληψη της παρούσας κατάστασης όπως πραγματικά είναι ) και «δυνατότητα» ( τι από όλα τα ενδεχόμενα θα συμβεί, δηλαδή τι θα γίνει πραγματικότητα στο μέλλον) μας βοηθά τα μέγιστα για σωστές εκτιμήσεις και προβλέψεις. Ενώ οι όροι αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα  μας βοηθούν να αξιολογήσουμε την απόφασή μας μετά την υλοποίησή της.  Η αποτελεσματικότητα σχετίζεται με την  επιτυχία του σκοπού ενώ η αποδοτικότητα αναφέρεται στις θυσίες και στο κόστος. Είναι προφανές ότι η αποδοτικότητα έχει νόημα ΜΟΝΟ όταν έχει επιτευχθεί ο σκοπός. Στην τακτική όλα κρίνονται εκ του αποτελέσματος ή όπως θα έλεγε και ο Δημοσθένης «προς γαρ το τελευταίον εκβάν, έκαστον των πριν υπαρξάντων κρίνεται».

         Βασικό στοιχείο του τακτικού ελιγμού αποτελούν οι σχηματισμοί μάχης (διάταξη ). Οι σχηματισμοί  διακρίνονται στους σχηματισμούς μικρού βάθους (παράταξη ή γραμμή μετώπου) και μεγάλου βάθους (φάλαγγας ή στήλης) ή συνδυασμός αυτών. Στον στρατιωτικό ηγέτη επαφίεται η επιλογή του κατάλληλου σχηματισμού σε κάθε περίσταση. Στην αρχαία αλλά και στη σύγχρονη ελληνική και παγκόσμια στρατιωτική ιστορία βρίσκουμε στοιχεία χρήσιμα και διαφωτιστικά σχετικά με το θέμα αυτό ( μάχες: Μαραθώνα, Λεύκτρων, Γρανικού, Καννών, Βαλκανικών  Πολέμων,κλπ).         

      Στο επίπεδο της τακτικής τα διάφορα όπλα του στρατού αποτελούν το μέσον για την επίτευξη του σκοπού της που είναι η νίκη στη μάχη, ενώ οι μάχες αποτελούν το μέσον για τη επίτευξη του σκοπού της στρατηγικής που είναι η συντριβή του αντιπάλου.  Η τελική επιδίωξη της μάχης είναι η καταστροφή του αντιπάλου, η οποία επιτυγχάνεται με επίθεση ή με συνδυασμό επιθετικών και αμυντικών επιχειρήσεων. Πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη ότι οι όροι επίθεση και άμυνα  με την ευρεία έννοιά τους περιλαμβάνουν όλο το φάσμα των τακτικών επιχειρήσεων.

       Για τη διάκριση και τον καθορισμό των  κλιμακίων που εφαρμόζουν την τακτική (Α) λόγω της συμμετοχής τους στη μάχη και αυτών που εφαρμόζουν, σχεδιάζουν και διεξάγουν τη μάχη (Β) σκεφτόμαστε τετράγωνα, δηλαδή κάνουμε χρήση της μαθηματικής λογικής για τη θεωρία των συνόλων  και για τις άκρες τιμές.  Το Β ως κλιμάκιο που διεξάγει τη μάχη συμπεριλαμβάνει ΠΑΝΤΟΤΕ  και το Α, καθόσον το κλιμάκιο Α λαμβάνει μέρος στη μάχη , δηλαδή το Α είναι υποσύνολο του Β , ενώ το Α ταυτίζεται ΜΟΝΟ με ένα μέρος του Β.  

       Τώρα, επειδή τα κλιμάκια που έχουν τη δυνατότητα να διεξάγουν μάχη είναι περισσότερα από δύο, έπεται ότι αυτά αποτελούν μια κλιμακωτή διαβάθμιση και επομένως αρκεί να προσδιορίσουμε, με αδιάσειστα κριτήρια, το κατώτερο και το ανώτερο εξ αυτών. Ο όρος «δυνατότητα» εδώ, έχει την έννοια της ικανότητας και της  αυτάρκειας  του κλιμακίου σε στοιχεία  μάχης {ελιγμού (ΠΖ και ΤΘ)- πυρός (ΠΒ)}, υποστήριξης μάχης (ΜΧ, ΔΒ και ενδεχομένως ΑΣ) και  διοικητικής μέριμνας (Τεχνικού, Εφοδιασμού Μεταφορών, Υλικού Πολέμου και Υγειονομικού). Συνεπώς,  κάθε κλιμάκιο (Μονάδα, Συγκρότημα ή Σχηματισμός) που είναι αύταρκες και αυτοδύναμο στα στοιχεία που μόλις προαναφέρθηκαν καλείται τακτικό με την ευρεία του όρου έννοια (σχεδίασης, συμμετοχής και διεύθυνσης της μάχης) .

        Για τον καθορισμό του μεγαλύτερου τακτικού κλιμακίου χρησιμοποιούμε , κατά βάση, τα κριτήρια της σχεδίασης και της διεύθυνσης των τακτικών ενεργειών, καθόσον για μείζονες Σχηματισμούς η αυτάρκεια θεωρείται δεδομένη. Επομένως, ένας μείζων Σχηματισμός είναι τακτικός όταν έχει την ευθύνη για τη σχεδίαση και τη διεύθυνση  της μάχης.

     Όσον αφορά τις σχέσεις της τακτικής με τη στρατηγική, μπορούμε να πούμε με σχετική βεβαιότητα ότι θεωρητικώς τα πράγματα είναι εύκολα, διότι οι έννοιες αυτές είναι τελείως διακεκριμένες μεταξύ των.  Όμως, στην πράξη τα όρια τους  πολλές φορές συγχέονται, καθόσον είναι πολύ δύσκολο να προσδιορίσουμε με ακρίβεια που σταματάει η τακτική και που αρχίζει η στρατηγική. Ο Μπάλκ για το θέμα αυτό γράφει « η τακτική και η στρατηγική εν τη εκτελέσει . αλληλοσυμπληρώνονται και συχνάκις συμμείγνυνται» . Tην άποψη αυτή, με μικρά φραστική παραλλαγή, διατύπωσε τον 5^ο αιώνα π.Χ και ο κινέζος θεωρητικός της στρατηγικής Σουν Τζου λέγοντας ότι «στρατηγική με τακτικούς ελιγμούς είναι ο πιο σίγουρος δρόμος προς τη νίκη, ενώ τακτικοί ελιγμοί χωρίς στρατηγική είναι ο θόρυβος πριν την ήττα».

     Κλείνοντας και για να επισημάνουμε για μία ακόμη φορά την αξία της ιστορίας στη διαμόρφωση της τακτικής σκέψης, παραθέτουμε  ενδεικτικά τα εξής:

        Πρώτον, η ιστορική εμπειρία αποδεικνύει ότι το ηθικό των στρατευμάτων και οι ψυχολογικοί λόγοι παίζουν το σημαντικότερο ρόλο  ως προς στο αποτέλεσμα της μάχης, παρά τα διαθέσιμα μέσα. Επίσης η ιστορία έχει να επιδείξει  περιπτώσεις ήττας, όπου η αριθμητική υπεροχή του ηττημένου στρατού ήταν συντριπτική έναντι του νικητή.

     Δεύτερον, η ναπολεόντειος ρήση «το πορεύεσθαι κεχωρισμένως και το μάχεσθαι συγκεντρωμένως» έχει πλήρη τακτική εφαρμογή και σήμερα.

     Τρίτον, η ταχύτητα κατά την υλοποίηση του ελιγμού αποτελεί έναν εκ των κυριοτέρων παραγόντων της επιτυχίας του.

 

Πηγη:KRANOSGR